Gordijnroedes als text dividers

Zoals op de achterkant van het boek uiteengezet, bevat Preludes hier en daar belerende fragmenten, regelrecht aan stichtelijke leesboekjes en andere pedagogische geschriften voor kinderen ontleend; tijdstypische fragmenten zijn het, soms suikerzoet, dan weer ijzingwekkend van toon. Ze zijn zó wijdverspreid en zó lang in de mode geweest dat ik sommige ervan als nog als kind uit de mond van mijn grootmoeder (Utrecht 1890) heb mogen aanhoren. Feest der herkenning!

In de Deense uitgaven van Preludes zijn deze fragmenten van de rest van de tekst gescheiden door typografische elementen zoals die ook in het drukwerk van de tijd gebruikelijk waren; ze werden door de drukkers samengesteld uit losse elementen, de breedte was daardoor variabel. Hoe de keuze voor de Deense text dividers tot stand is gekomen, weet ik niet maar wel is duidelijk dat ze de functie hebben om aan te geven dat het anderssoortige teksten betreft en dat ze de indruk moeten wekken afkomstig te zijn uit begin 19e eeuws (populair) drukwerk.

De ‘Deense’ text dividers overnemen was een optie geweest, ze zagen eruit als contemporain, maar ze waren naar de smaak van Watervis té lelijk... Vertaler Gerard Cruys sprak zelfs van gordijnroedes, en daar kon ik hem geen ongelijk in geven.

Ik heb er daarom voor gekozen op zoek te gaan naar een vervangend element, maar dat moest wel uit de periode stammen waar het in Preludes om gaat, en bovendien uit Polen. Ik ben erin geslaagd; in de Nationale Bibliotheek van Polen trof ik in een vroeg 19-eeuwse krantenbijlage de nu als text divider gebruikte “kurketrekker” of “slang” aan (de Poolse drukkers zullen er ongetwijfeld een treffende benaming voor gehad hebben). Heel fraai vind ik de onregelmatigheid van deze divider, oorspronkelijk veroorzaakt door het papier, de samengevoegde losse, handgesneden hoogdrukelementen van wisselende kwaliteit, en de onregelmatige druk van de pers.

Helaas geeft de "klik om te vergroten" geen duidelijk(er) beeld van de kurketrekker. Binnenkort wordt elders een fragment uit het boek geplaatst waarin beter te zien is waar het over gaat. We houden je op de hoogte.